Ik begin te tikken in een documentje met de voorlopige titel: ‘Hoe verbeteren we het klimaat NIET’. De woorden kies ik, omdat ik helaas moet concluderen dat dit stuk geen happy end kent. Wel heb ik drie manieren verzameld die in mijn ogen weinig zin hebben. Respectievelijk: de Nederlandse politiek, je eigen voetafdruk verkleinen en burgerlijke ongehoorzaamheid.
De Nederlandse politiek
In Utrecht zijn we beland in het pand van het Nationaal Klimaatplatform. Een typisch kantoor waar de creatieve spirit ver te zoeken is. Na aan half uurtje luisteren weet ik het helemaal zeker: dit is te technisch, te theoretisch en deze wereld kent veel te veel regeltjes om aan mijn idealen te kunnen voldoen. Het is een mega oninteressant verhaal voor normale mensen.
Het Nationale Klimaatplatform probeert signalen uit de maatschappij op te vangen rondom de knelpunten in energietransities. Zo verbinden ze praktijkervaringen van burgers, bedrijven en maatschappelijke instellingen met beleid om hopelijk sneller zo klimaatneutraal mogelijk te worden. De lijntjes met de politiek zijn kort, meerdere malen per jaar wordt er verslag uitgedaan bij de minister van klimaat en energie, Rob Jetten.
Technischer dan dit ga ik het niet maken maar dan is het in ieder geval duidelijk waar mijn desinteresse vandaan kwam.
Het eerste knelpunt dat ik zie aan dit orgaan, zit in een deel van de naam: ‘nationaal’. Hoezo nationaal? Als wij straks een uitstoot van nul hebben slaat een hittegolf ons echt niet over. Niet zolang veel grotere landen geen enkele verandering laten zien. Alle kleine beetjes helpen natuurlijk mee, die oneliner kennen we nu wel. Maar in plaats van bakken met energie in ons kikkerlandje te stoppen, kunnen we die oplossingen toch ook aandragen voor een veel groter gebied?
Het tweede probleem is het slakkentempo waarin wij in Nederland beleid voeren. Wij en daarmee bijna ieder ander democratisch politiek stelsel dat we kennen. Poldermaatschappij is een woord dat ik nog niet kende, maar dat een deel van mijn kritiek op de maatschappij wel snel duidelijk maakt.
Polderen betekent compromissen. Het betekent dat links en rechts altijd dusdanig in het midden uitkomen dat het beleid altijd tam zal uitpakken. Geen strenge regels of eisen richting een betere wereld, altijd sturen we recht door het midden. Hoe gaan we ooit een probleem op kunnen lossen als we nergens hard en streng in durven zijn? Met de aarde uiteindelijk als grootste slachtoffer.
Voetafdruk verkleinen
Een stukje geciteerd uit de Morele Ambitie van Rutger Bregman: “In sommige kringen lijkt het hoogste ideaal om helemaal geen impact te hebben. Dan wordt een goed leven vooral gedefinieerd aan de hand van wat je niet doet. Niet vliegen. Geen vlees. Geen kinderen. En vooral geen plastic rietje! Minder, minder, minder. Het streven is zo’n klein mogelijke voetafdruk met je moestuin naast je Tiny House.”
Een beter milieu begint bij jezelf. En door die uitspraak is klimaatstress een begrip geworden. Ook ik voel het een beetje; ik eet geen vlees en mijn vliegschaamte is torenhoog. Maar, er staat geen fabriek in mijn achtertuin.
Er zijn 100 bedrijven die zorgen voor 50% van alle uitstoot op de wereld. Mensen individueel schuldig maken is heel makkelijk. Rietjes verbannen, meer betalen voor een plastic tasje en een eigen mok meenemen naar school voor een kopje koffie zijn simpele oplossingen. Maar de grote veranderingen zijn echt vooral bij bedrijven te maken, niet bij huishoudens.
Daarnaast wordt het ons veel te vaak onmogelijk gemaakt om aan het klimaat te denken. Ik vind het een prachtige doch trieste anekdote dat wij als studenten er allemaal voor kozen het vliegtuig naar Rome te pakken in plaats van de trein. Logisch – dit was drie keer goedkoper en in de tijd die we kwijt zouden zijn aan de treinreis, hadden we ons vliegticket al drie keer terugverdient.
Dat moet toch anders kunnen? Makkelijkere treinverbindingen en goedkopere kaartjes? Volgens mij hoeven we ons echt niet altijd individueel schuldig te voelen en mogen we best een beetje schuld op het systeem afschuiven. Op de polder-maatschappij dus.
Burgerlijke ongehoorzaamheid
Het citaat dat ik een paar alinea’s terug aanhaalde, had nog een paar laatste woorden: “In het beste geval is je impact zo klein, dat je net zo goed niet had kunnen bestaan.” En die woorden houden mij bezig. Bregman probeert in zijn boek mensen aan te sporen tot actie. Tot iets nuttigs doen voor deze wereld. Ik denk dat hij Bernike een goed voorbeeld zou vinden.
Bernike spreekt – zijnde 18 lentes jong – onze klas toe. Ze weet waar ze het over heeft en komt wijs over. “Nu ik zo veel weet over klimaatverandering, voel ik me verplicht actie te ondernemen.” Ze heeft een tussenjaar voor het klimaat en is fulltime bezig met klimaatacties, voornamelijk namens actiegroep Extinction Rebellion (XR).
Een snelweg blokkeren of opgepakt worden door de politie, niks is Bernike meer vreemd. Ze kan prachtig vertellen. Zo raakt ze me in haar verhaal over de media. “De media vertellen vaak wat we doen, maar niet waarom.” En inderdaad, in het nieuws horen we over de actievoerders op de snelweg, maar zelden komt ook de boodschap over. Een activist wordt omschreven als iemand die op straat staat te schreeuwen, maar wat hij of zij roept blijft helaas nog veel te vaak vaag. “Wij staan er letterlijk voor iedereen. Misschien moet je tien minuten omrijden, maar als je kijkt naar de klimaatcrisis dan weegt dat veel zwaarder.”
Toch vrees ik dat het zo niet helemaal werkt. Hoe moet ik begrijpen dat een snelweg blokkeren een connectie heeft tot de opwarming van de aarde? Ik vraag Bernike hoe de beslissing wordt gemaakt welk protest er gevoerd wordt voor welk stukje onvrede. Echt een antwoord krijg ik niet.
Greta Thunberg komt in mijn gedachtegang voorbij. Ik zie haar voor me terwijl ze door twee politieagenten aan haar armen over straat gesleept wordt. Bernike leert me een nieuw woord: floppie. Floppie betekent tijdens een arrestatie door de politie geen enkele medewerking leveren. Tijdrekken als belangrijkste reden.
Dit gaat me ver, veel te ver. Dit is toch een eindeloos en onzinnig kat en muisspel met de politie. Wie schiet daar iets mee op? Irritaties alom van beide kanten terwijl zowel de politie als de actievoerder zijn tijd in mijn ogen beter zouden kunnen besteden.
“Ik hoop maar dat wat ik doe nut heeft maar zeker weten doe je het nooit. Anders zou dat wel heel stom zijn.” Aldus Bernike. Ja, dat zou stom zijn. Maar het lijkt me wel een reden voor actiegroepen als XR om eens heel kritisch naar zichzelf te kijken.
“It is a privilege to know, but a duty to act”, ook een uitsmijter die in Bernikes presentatie aangehaald wordt. Acteren op een grond waar protesteren daadwerkelijk zin heeft. Waar de juiste mensen het horen.
En vertellen over het klimaat is wat mij betreft uiterst belangrijk. Dat kan bijvoorbeeld op scholen, in lezingen voor bedrijven of maak een aangrijpende documentaire en gebruik de media. In de basis zijn dit allemaal plekken waar mensen ook echt de tijd en headspace hebben om het tot zich te nemen. Vindt XR het echt vreemd dat mensen hen irritant vinden als zij altijd de onhandige momenten uitkiezen om hun verhaal duidelijk te maken?